ભારતની જેમ આફ્રિકા પણ ખુબ જૂની સંસ્કૃતિ છે તેથી અહીં પણ ઘણી લોકકથાઓ અને લોકવાયકાઓ પ્રચલિત છે. પ્રાચીન રીતરિવાજો લોકોના જીવનમાં આજે પણ મહત્ત્વનું સ્થાન ધરાવે છે. આવી જ એક લોકકથા છે આફ્રિકાના પ્રાચીન સમયની.
ઘણા સમય પહેલાની વાત છે. આફ્રિકામાં એક મામદ નામનો વ્યક્તિ રહેતો હતો જેના વિષે લોકોમાં વાત હતી કે તે ક્યારેય ખોટું બોલતો નથી. તેને ઓળખનારા તો એ વાતથી વાકેફ હતા જ પરંતુ કેટલાય ગામ દૂર રહેનારા લોકોએ પણ મામદ વિષે સાંભળેલું કે તે ક્યારેય જૂઠું બોલતો નથી. આવી વાતો તો દરેક જગ્યાએ દાવાનળની જેમ ફેલાય. તેવું જ મામદની વાતમાં થયું હતું.
મામદ વિષે ઘણું સાંભળ્યા બાદ એક વખત રાજાને થયું કે આ માણસની પરીક્ષા લેવી જોઈએ. તેથી રાજાએ પોતાના સૈનિકને મોકલીને મામદને તેના દરબારમાં બોલાવ્યો. મામદે આવીને રાજાને પ્રણામ કર્યા.
‘મામદ, મેં સાંભળ્યું છે કે તું ક્યારેય ખોટું નથી બોલતો.’ રાજાએ પૂછ્યું.
‘જી રાજાજી. હું માત્ર સત્ય જ બોલું છું.’ મામદે નતમસ્તક જવાબ આપ્યો.
‘તો તે આજ સુધી ક્યારેય અસત્ય નથી બોલ્યું?’
‘ના, રાજાજી. ક્યારેય નહિ.’
‘અને તને ખાતરી છે કે તું જીવનભર ક્યારેય ખોટું નહિ બોલે?’
‘હા રાજાજી. હું જીવનમાં ક્યારેય અસત્ય નહિ બોલું તેની મને પુરી ખાતરી છે.’ મામદે આત્મવિશ્વાસથી કહ્યું.
‘સારું. પણ યાદ રાખજે અસત્ય જીભ પર ક્યારે આવી જાય છે તેની આપણને ખબર પણ નથી પડતી. તો સાવચેત રહેજે.’ રાજાએ કહ્યું.
‘જી રાજાજી.’ કહીને મામદે રાજાની પરવાનગી લીધી અને પોતાને ઘેર પાછો ફર્યો.
રાજાને મામદનો આત્મવિશ્વાસ જોઈને લાગ્યું કે આ માણસને જૂઠું બોલાવવા માટે કોઈ તરકીબ કરવી પડશે. તેને પોતાના મંત્રીઓ સાથે ચર્ચા કરી અને એક યુક્તિ કરી કાઢી. થોડા મહિના બાદ રાજાએ મામદને ફરીથી દરબારમાં બોલાવ્યો.
મામદ દરબારમાં હાજર થયો એટલે રાજાએ તેને આવકાર્યો પછી ઉઠીને પોતાના ઘોડા પાસે ગયા અને એક પગ ઘોડાની કાઠીમાં મૂકી, ઘોડાની લગામ ઝાલીને મામદને કહ્યું, ‘મામદ, રાણીજીને કહે કે આજે બપોરના ભોજનમાં મીઠાઈ બનાવે. હું શિકાર પરથી આવીશ પછી આપણે સાથે ભોજન કરીશું. તું પણ અમારી સાથે જમજે.’
‘જી રાજાજી. જેવી આજ્ઞા.’ કહીને મામદ મહેલમાં જતો રહ્યો.
પાછળથી રાજાએ પોતાના મંત્રીઓને કહ્યું કે હવે મામદ રાણીને કહેશે કે આજે બપોરે આપણે સાથે ભોજન કરીશું પરંતુ એવું બનશે નહિ કેમ કે હું બપોર સુધી પાછો આવીશ નહિ. એટલે મામદનું કહેલું ખોટું પડશે અને તેની પ્રતિજ્ઞા તૂટશે. કાલે આપણે તેની પૂછપરછ કરીશું. ખુશ થતા રાજાએ શિકાર માટે પ્રયાણ કર્યું.
બીજી તરફ મામદ રાણીના મહેલમાં ગયો અને તેને કહ્યું, ‘રાણી સાહેબ, રાજાજી કદાચ આજે બપોરે શિકાર પરથી પાછા ફરશે અને કદાચ તમારી સાથે ભોજન કરશે. તો તમારે મીઠાઈ બનાવવી એવું કહ્યું છે.’
‘મામદ, રાજાજી આજે બપોરે શિકાર પરથી પાછા ફરશે અને ભોજન કરશે?’
‘કદાચ આવે પણ ખરે અને ન પણ આવે.’ મામદે કહ્યું.
‘સાફ સાફ બોલને. એવું કદાચમાં કેમ સમજાય.’ રાણીએ મૂંઝવણમાં પૂછ્યું.
‘રાણી સાહેબ, જયારે રાજાજી મને આ સંદેશો આપ્યો ત્યારે તેમનો ડાબો પગ ઘોડાની કાઠી પર હતો અને જમણો પગ જમીન પર. મને ખબર નથી કે ત્યાર પછી તેમને જમણો પગ પણ ઘોડાની કાઠી પર મુક્યો કે પછી ડાબો પગ પાછો જમીન પર મુક્યો. તો હું કેવી રીતે ખાતરીથી કહી શકું કે તેઓ શિકાર પર ગયા છે કે નહિ. જો તેની જ ખાતરી ન હોય તો આવવાની ખાતરી કેવી રીતે આપી શકું? એટલા માટે હું કહું છું કે કદાચ આવે પણ ખરા અને ન પણ આવે. જે ઘટના મેં મારી સગી આંખે ન જોઈ હોય તેના અંગે હું ખાતરીથી ન કહી શકું.’ મામદે પોતાની સફાઈ આપી.
રાજા પોતાના આયોજન અનુસાર બીજા દિવસે બપોરે શિકાર પરથી પાછા આવ્યા અને રાણી પાસે જઈને તેમને કહ્યું, ‘ગઈ કાલે મામદ તમારી પાસે અસત્ય બોલ્યો છે. હું તો ભોજન માટે આવ્યો જ નહિ કાલે.’
પરંતુ રાણીએ બધી ઘટના કહી સંભળાવી અને કહ્યું કે મામદે તો એવું કોઈ ખોટું બોલ્યું જ નથી.
આ ઘટનાથી રાજાને સમજાઈ ગયું કે મામદ જાણતા તો ઠીક પરંતુ અજંતા પણ ખોટું બોલતો નથી. તેમણે મામદને પુરસ્કાર આપ્યો અને ભરદરબારમાં તેની ખુબ પ્રસંશા કરી.
આ આફ્રિકાની એક જૂની વાર્તા છે.