૨૨મી એપ્રિલના રોજ વિશ્વભરમાં અર્થ ડે – પૃથ્વી દિવસ મનાવવામાં આવે છે. વર્ષ ૨૦૨૩ના અર્થ ડે નું થીમ હતું ‘ઈન્વેસ્ટ ઈન અવર પ્લેનેટ’. પર્યાવરણ સંબંધી અનેક ચળવળમાં આ સૌથી પહેલી અને સૌથી વધારે જાણીતી ચળવળ છે જેમાં ૧૯૩ દેશના ૧૦૦ કરોડથી વધારે લોકો જોડાય છે. આ પ્રથા ૨૨ એપ્રિલ ૧૯૭૦થી શરુ થઇ અને આજે પણ ચાલતી આવે છે. આજકાલ અર્થ ડે નું મહત્ત્વ એક દિવસ માટે પર્યાવરણ સંવર્ધનને લગતી પ્રવૃત્તિ કરવા જેટલું રહી ગયું છે એવું જણાય છે. કેટલાક પર્યાવરણ જાગૃતિ ધરાવતા લોકો પ્રયત્ન કરતા રહે છે પરંતુ ૫૩ વર્ષથી પુનરાવર્તિત થઇ રહેલી આ ઉજવણી હવે માત્ર લોકો માટે કોઈ મહાન વ્યક્તિની જયંતિ જેવી કેલેન્ડરની એક તારીખ બનીને તો નથી રહી ગઈ ને?
અર્થ ડે ની શરૂઆત ૨૨મી એપ્રિલ ૧૯૭૦ના રોજ અમેરિકામાં ખુબ મોટા સંર્ઘષ, સભા સાથે થયેલી અને તેમાં ૨૦ મિલિયન લોકો – હા, બે કરોડ લોકો હાજર રહેલા અને આજે પણ તે ઇતિહાસની એક દિવસમાં, એક સ્થળે થયેલી સૌથી મોટી પ્રદર્શન સભા ગણી શકાય. આ સભા યોજવાનું કાર્ય અમેરિકાના અમેરિકાના સેનેટર ગેયલોર્ડ નેલસને કરેલું. આટલી મોટી સંખ્યામાં લોકોને પર્યાવરણના મુદ્દે એકત્રિત કરવા, જાગૃતિ લાવવી અને રાજકીય રીતે પર્યાવરણના મુદ્દાને એક ચળવળ બનાવવાનું આ દૂરદ્રષ્ટિ કાર્ય કરવાનું શ્રેય પણ તેમને જ જાય છે. નેલસને ૧૯૭૦માં આ પગલું લીધું અને ત્યાર પછી ધીમે ધીમે પર્યાવરણ ન માત્ર પશ્ચિમી દેશોમાં પરંતુ હવે એશિયા અને આફ્રિકાના દેશોમાં તેમાં આંતરરાષ્ટ્રીય રાજકારણમાં પણ એક મહત્ત્વનો રાજકીય તેમજ શૈક્ષણિક મુદ્દો બન્યો છે. તેના અંગે વાદવિવાદ થાય છે, તેના અંગે સભા ભરાય છે, કાર્યક્રમો યોજાય છે, કોઈ તેની તરફેણમાં માટે ધરાવે છે, કોઈ તેની વિરુદ્ધમાં. પરંતુ આજે પર્યાવરણના મુદ્દાને અવગણવાનું સાહસ કે અજ્ઞાન કોઈ ધરાવી શકે નહિ તે વાત તો નિશ્ચિત છે. આજે ક્લાઈમેટ ચેન્જને લઈને થઇ રહેલા પરિવર્તનોની અસર ધીમે ધીમે વિશ્વના બધા જ દેશ અનુભવી રહ્યા છે તે સંદર્ભમાં આ અર્થ ડે નું મહત્ત્વ અનેકગણું વધી ગયું છે.
આ વર્ષનું અર્થ ડે નું થીમ – ઈન્વેસ્ટ ઈન અવર પ્લેન્ટ પણ ખુબ જ પ્રેગ્મેટિક એટલે કે વ્યવહારિક છે. જયારે સૌને બિઝનેસ અને પ્રોફિટની જ ભાષા સમજમાં આવે છે ત્યારે આ રોકાણ અને નિવેશ પણ જો આપણા ગ્રહ માટે જ થાય તો ખુબ સારું. એ વાત પણ યાદ રાખવા જેવી છે કે પર્યાવરણની જાળવણી હંમેશા દાન-દક્ષિણાથી જ કરવી શક્ય નથી. યુરોપીય દેશોમાં આવી જાગૃતિ કંપનીઓ અને ગ્રાહકોમાં પણ આવી રહી છે. કંપની પણ સસ્ટેઇનેબિલિટી વાળા પ્રોડક્ટ માર્કેટમાં લોન્ચ કરે છે અને તેના માટે વધારે કિંમત રાખી શકે છે. ગ્રાહકો પણ પોતાના તરફથી જે ઉત્પાદનમાં પર્યાવરણની કાળજી રખાઈ હોવાને કારણે થોડી વધારે કિંમત ચૂકવવા તૈયાર છે. આજકાલ તો એરોપ્લેનની ટિકિટ ખરીદવા માટે કોઈ વેબસાઈટ પર ચેક કરશો તો ત્યાં પણ દરેક એરલાઇન પોતાના વિમાન દ્વારા કેટલું પર્યાવરણનું જતન કરવાની કાળજી રાખવામાં આવી છે તે બતાવે છે. ફ્લાઇટ ટિકિટની કિંમત પાસે જ લખેલું હોય છે કે ૩૫% વધારે ગ્રીન ફ્લાઇટ. આવી જાહેરાત દર્શાવે છે કે ગ્રાહકો જાગરૂક થઇ રહ્યા છે. તેઓ ન માત્ર પૈસા અને કિંમત પરંતુ તેમની કોઈપણ પ્રવૃત્તિને કારણે થતી પર્યાવરણહાનિનું પણ ધ્યાન રાખતા થયા છે.
પરંતુ જ્યાં સુધી આવી અવેરનેસ, જાગૃતિ જનસામાન્યમાં નહિ આવે ત્યાં સુધી પર્યાવરણનું સંવર્ધન માત્ર એક સરકારી નીતિ, એકેડેમિક ડિસ્કશન અને વર્ષમાં એક-બે દિવસની ઉજવણી બનીને રહી જશે. આ વર્ષના અર્થ ડે નિમિતે આપણે સૌએ પણ પોતપોતાનાથી બનતું કઈ કરવું જોઈએ જેથી પર્યાવરણ અને પૃથ્વીના જતન, સંવર્ધનમાં આપણે ભાગીદાર બની શકીએ. શું કરી શકાય તે આપણે પોતે નક્કી કરવાનું છે. આપણી આસપાસની પરિસ્થિતિ અને આપણી લાઇફસ્ટાઇલના આધારે આ નિર્ણય લઇ શકાય કે ક્યાં એવું નાનુંમોટું પરિવર્તન કરવું છે જેથી આપણે પર્યાવરણને ઓછામાં ઓછી હાનિ પહોંચાડીએ તેમજ તેના સંવર્ધનમાં ભાગીદાર બની શકીએ. આ અર્થ ડે નિમિતે આપણે સૌએ પણ કોઈને કોઈ રીતે ‘ઈન્વેસ્ટ ઈન અવર પ્લેન્ટ’ કરવું જોઈએ.