રેસના મોંઘા કબૂતર

એક કબુતરની કિંમત કેટલી આંકી શકાય? થોડા દિવસો પહેલા પાંચ વર્ષનું આર્મનડો નામનું કબૂતર સાડા બાર લાખ યુરો એટલે કે લગભગ ચૌદ લાખ ડોલરમાં વેચાયું. ઘણા દેશોમાં કબુતરની રેસ થાય છે અને તેમાં આ આર્મનડો ચેમ્પિયન છે. ગયા વર્ષે તે યુરોપિયન અને ઓલમ્પિક ગોલ્ડ મેડલ સમાન રેસ જીતેલું અને એટલે ઓલાઈન હરાજીમાં તેની કિંમત માટે આટલી ઊંચી બોલી લગાવવામાં આવી.

આ પહેલા પણ મોંઘા ભાવે રેસના કબુતરો વેચાયા છે. ૨૦૧૩માં બોલ્ટ ૩,૧૦,૦૦૦ યુરોમાં, ૨૦૧૭માં નાદીન ૪,૦૦,૦૦૦ યુરોમાં અને ૨૦૧૮માં ન્યુ બ્લિક્સેમ ૩,૭૬,૦૦૦ યુરોમાં વેચાયેલા રેસના કબૂતર છે. પરંતુ આ વખતે આર્મનડોની કિંમતે તો હદ જ કરી દીધી. યુરોપના બેલ્જીયમમાં રેસ માટે કબૂતર તૈયાર કરવામાં આવે છે. ઉપરાંત અત્યારે ચીનમાં ફરીથી કબૂતર રેસનો ટ્રેન્ડ જોર પકડી રહ્યો છે અને આ મોંઘી કિંમતના કબુતરો મોટા ભાગે ચીનમાં જ વેચાયા છે. આમ તો ચીનમાં પ્રાચીનકાળથી કબૂતર રેસનો શોખ રહ્યો છે પરંતુ તેને મૂડીવાદ સાથે સાંકળવામાં આવતી હોવાથી ચીનની ક્રાંતિ દરમિયાન આ રમત પર પ્રતિબંધ મુકવામાં આવેલો. હવે ફરીથી તેનો શોખ ધમધમતો થયો હોય તેવું જણાય છે.

આ મુદ્દો આપણને કેટલીક બાબતો અંગે વિચારવા મજબૂત કરી દે તેમ છે. એકતરફ જ્યાં સમાજનો મોટા ભાગનો વર્ગ હજીયે ગરીબી અને મધ્યમવર્ગની સ્થિતિમાં જીવી રહ્યો છે ત્યારે શા માટે લોકો આવા શોખ માટે ખર્ચ કરતા હશે? જવાબ આમ તો તદ્દન સરળ છે – આ એક ઇન્વેસ્ટમેન્ટ છે. રેસમાં જીતનાર કબૂતરને ઈનામની માતબર રકમ પણ મળે છે. ઉપરાંત ફરીથી તેને વેચવામાં આવે ત્યારે સારો એવો નફો મળે છે. એટલે કે રેસના કબૂતરને એક રીતે તો રોકાણ જ ગણાવી શકાય.

લોકોના શોખ અને રોકાણ બંને એકબીજા સાથે સંકળાતા જોવા મળી રહ્યા છે. પૈસાદાર વર્ગ કે જેની પાસે અમુક મર્યાદા કરતા વધારે નાણા છે તે તો આવા ક્ષેત્રોમાં રોકાણ કરીને પણ પૈસા કમાઈ લે છે. બિઝનેસ કરીને, ઉદ્યોગ ચલાવીને, રોકાણ કરીને પોતાની સંપત્તિમાં વધારો કરનારા લોકોમાં તો આપણે સૌ આવી જઈએ. પરંતુ એક ક્લાસ એવો પણ છે કે જે પેઇન્ટિંગ ખરીદે છે, રેસના ઘોડા કે કબૂતર ખરીદે છે, એન્ટિક વસ્તુઓ ખરીદે છે, સ્ટેમ્પ ખરીદે છે અને તેને અમુક સમય બાદ વેચીને અઢળક ધનોર્પાર્જન કરી જાણે છે.

તેમના રોકાણનું વળતર પણ ખુબ માતબર હોય છે. લાખો ડોલરમાં પેઇન્ટિંગ ખરીદીને થોડા વર્ષો બાદ તેને વેંચીને તેમાંથી લાખો ડોલર કમાઈ લેતા લોકો કોઈ પણ નોકરિયાત કરતા ઘણા વધારે પૈસા બનાવી લે છે. અને તે પણ વગર મહેનતે. રેસના ઘોડામાં રોકાણ કરતા લોકો હાથમાં સિગાર અને શેમપેઇન લઈને રેસકોર્સમાં ફરતા જોવા મળે છે અને સાંજે પાર્ટી કરતા દેખાય છે. આપણને લાગે કે આ લોકોને કામ ધંધો નહિ હોય, ઓફિસ જવાનું નહિ હોય? ક્યારેક આપણે તેમની બાપે કમાયેલા પૈસે મોજ કરનારા લોકોમાં ગણતરી કરી લઈએ છીએ. પણ સચ્ચાઈ ઘણીવાર અલગ જ હોય છે. તેઓ આવી મોજમસ્તી કરતા કરતા એટલા પૈસા કમાઈ લે છે કે જે આપણા જેવા લોકો જીવનભરની મોજમસ્તી છોડીને કામધંધામાં પડ્યા રહેવા છતાં વિચારી પણ ન શકીએ.

આજકાલ સ્ટાર્ટઅપનો જમાનો છે. કેટલાય લોકો મોબાઈલમાં માથું નાખીને ગેમ રમતા રમતા કે એપ બનાવીને પણ પૈસા કમાય છે. ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ પર લોકો સોશ્યિલ  મીડિયામાં એક્ટિવ રહીને ફોટા અપલોડ કરી કરીને પણ બેશુમાર પૈસા કમાય છે. એટલે આજે એવો સમય આવી ગયો છે કે કોઈને નોકરી ન હોય તો એવું ન માની લેવું જોઈએ કે તે નિર્ધન હશે. શક્ય છે જયારે આપણે તેના પર દયા ખાતા હોઈએ કે તિરસ્કાર કરતા હોઈએ એ બે-ત્રણ મિનિટના સમયમાં તેના એકાઉન્ટમાં હજારો ડોલર જમા થઇ રહ્યા હોય.

જે હોય તે, પણ તમનેય જો આજુબાજુમાં કોઈ સારું કબૂતર દેખાય તો તેને રેસનું કબૂતર બનાવવા પ્રયત્ન કરી લેજો. તમારા ગામમાં આવી કોઈ રેસ થાય છે ખરી? ન થતી હોય તો તમે પણ નવું સ્ટાર્ટઅપ બનાવીને આવી રેસનું આયોજન કરાવી શકો અને લોકોને કબૂતરમાં (કબૂતરબાજીમાં નહિ!) પૈસાનું રોકાણ કરાવીને લખપતિ બનાવડાવી શકો છો!

ચાર દિવસનું સપ્તાહ શક્ય છે?

ઊર્ધ્વગમન, નવગુજરાત સમય, 29 સપ્ટેમ્બર 2019, રવિવાર

તમે એક સપ્તાહમાં કેટલા કલાક કામ કરો છો? આ પ્રશ્ન હવે મહત્વનો બનતો જાય છે પરંતુ તેનો જવાબ આપવો મુશ્કેલ છે. જયારે ઉત્પાદન, મેન્યુફેક્ચરિંગ ઉદ્યોગ ખુબ તેજી પર હતો અને લોકો કારખાનામાં કામ કરવા જતા ત્યારે કામ અલગ પ્રકારનું હતું. માણસ દુકાન ચલાવતો હોય તેનું કામ પણ અલગ પ્રકારનું હોય છે. કેમ કે આવા વ્યવસાયમાં જયારે કાર્યસ્થળ છોડો ત્યારે તમારું કામ પૂરું થઇ જાય. કારખાનામાં રહ્યા એટલા કલાક કામ કર્યું એટલે આઠ કલાકની નોકરી સમય સાથે પુરી થઇ જતી.

સર્વિસ ઇન્ડસ્ટ્રી જેમ જેમ વિકસતી ગઈ, ટેક્નોલોજી વિકસતી ગઈ તેમ તેમ લોકોના કામના કલાકો ગણવા મુશ્કેલ થતા ગયા. લોકો ઘરે આવીને પણ મોબાઈલમાં ઇમેઇલ કે વોટ્સએપ દ્વારા પોતાના કામ સાથે સંકળાયેલા રહે છે. જેને કારણે તેમનું કામ માત્ર ઓફિસ પૂરતું માર્યાદિત ન રહેતા તેની વ્યક્તિગત જિંદગીમાં પણ પગપેસારો કરી ગયું છે. જેને પરિણામે વર્ક-લાઈફ બેલેન્સ બગાડવા માંડ્યું. કેટલાય યુવાન યુગલો કે જેમાં પતિ-પત્ની બંને કામ કરતા હોય તેઓ બેડરૂમમાં પણ પોતપોતાના લેપટોપમાં ગૂંચવાયેલા હોય તેવું શક્ય છે.

આ નવા ટ્રેન્ડને કારણે હવે કામના કલાકો નિશ્ચિત કરવાની ઝુંબેશ યુરોપમાં અને અન્ય વિકસિત દેશોમાં વધારે ને વધારે વેગ પકડી રહી છે. તાજેતરમાં યુકેમાં કરાયેલા એક સર્વે અનુસાર એવરેજ કર્મચારી સપ્તાહ દરમિયાન ૪૨ કલાક કામ કરે છે. ભારતની સરખામણીમાં આ હજુય ઓછા કહેવાય. પરંતુ જે રીતે તણાવગ્રસ્ત પરિસ્થિતિ સર્જાઈ રહી છે તે જોતા એવું લાગી રહ્યું છે કે બધા લોકોએ પોતાના કામના કલાકો અંગે થોડું જાગૃત બનવું જોઈશે.

આપણા માટે બીજો મહત્વનો પ્રશ્ન એ છે કે આપણે કામ માટે જેટલો સમય વિતાવીએ છીએ તે પૈકી ખરી રીતે પરિણામદાયક સમય કેટલો હોય છે. આ સર્વે અનુસાર વધારે કલાકો કામમાં વિતાવતા પ્રતિ કલાક ઉત્પાદકતા ઓછી થતી જાય છે. તેમાં યુકેની સરખામણી અન્ય દેશો સાથે કરવામાં આવી છે. તેના તારણ અનુસાર યુકે કરતા જર્મનીમાં કર્મચારી સરેરાશ ૧.૮ કલાક પ્રતિ સપ્તાહ ઓછું કામ કરે છે પરંતુ તેની ઉત્પાદકતા – પ્રોડક્ટિવિટી – પરિણામ યુકેના કર્મચારી કરતા ૧૪.૬% વધારે છે. તેવી જ રીતે ડેનમાર્ક, કે જ્યાં સૌથી ઓછા કામના કલાકો છે ત્યાં યુકે કરતા પ્રતિ સપ્તાહ ૪ કલાક કામ ઓછું કરીને પણ કર્મચારી ૨૩.૫% વધારે પ્રોડક્ટિવ છે.

હવે કેટલાક દેશોમાં ચાર દિવસનું સપ્તાહ કામ માટે નિર્ધારિત કરવાની ઝુંબેશ પણ ચાલવા માંડી છે. ગયા વર્ષે ન્યુઝીલેન્ડના એક ટ્રસ્ટ ફંડ ‘પર્પેચ્યુઅલ ગાર્ડિઅન’ દ્વારા ચાર દિવસનું કાર્યસપ્તાહ પ્રાયોગિક ધોરણે શરુ કરવામાં આવ્યું. તેમના ૨૪૦ કર્મચારીઓ માટે કામના દિવસો પાંચથી ઘટાડીને ચાર કરી દેવામાં આવ્યા. પગારમાં કોઈ ઘટાડો ન કરાયો. પરિણામ એવું આવ્યું કે અઠવાડિયામાં સરેરાશ ૭.૫ કલાક ઓછું કામ કરવા છતાં કર્મચારીની ઉત્પાદકતા – પ્રોડક્ટિવિટીમાં વધારો નોંધાયો હતો. ઉત્પાદકતા ઉપરાંત કર્મચારી પોતાના કામ પ્રત્યે વધારે સંલગ્નતા અનુભવતો થયો, તેની વધારે સારી સમજ કેળવાતો થયો અને તેમનું વર્ક-લાઈફ બેલેન્સ વધારે સારું બન્યું હોવાનું નોંધાયું. તેમનો તણાવ ઓછો થયો, તેમના સ્વાસ્થ્યમાં સુધારો જોવા મળ્યો અને તેમના પારિવારિક સંબંધો પણ વધારે સારા બન્યા. જયારે વ્યક્તિને પૂરતી આવક, નોકરીની સુરક્ષા અને વ્યક્તિગત સમય મળી રહે ત્યારે આવા અનેક ફાયદા કામના કલાકો ઓછા થવાથી મળી શકે.

સમય પ્રમાણે સમાજ બદલાય, અર્થતંત્ર બદલાય અને સરકારી નિયમો પણ બદલાય. આપણો સમાજ અલગ તબક્કે છે જ્યાં આવા વિચાર અંગે મિશ્ર પ્રતિભાવ મળવાના. પરંતુ જયારે તબક્કો બદલાશે ત્યારે આપણે ત્યાં પણ મોટા ભાગના લોકો કામ ઉપરાંત અન્ય બાબતો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરતા થશે. યુરોપ અને અન્ય વિકસિત દેશોમાં લોકો હવે ખાવા, પીવા અને રહેવાની ચિંતાથી દૂર થયા હોવાથી તેમનું ફોકસ શારીરિક અને માનસિક તંદુરસ્તી તથા આનંદ તરફ વળ્યું છે. આપણે ત્યાં પણ હંમેશા જીવનને સમતુલિત રાખવાની, સર્વાંગી વિકાસની બાબતને મહત્વ આપવામાં આવ્યું છે.